Μπαμπούγερος στην Καλή Βρύση Δράμας.

ΣΤΟ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ ΤΟΥΣ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ

Μπαμπούγερα – Μπάμπω – Γκιλίγκες – Αράπηδες – Μωμόγεροι – Τσολιάδες

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΤΟΝΟ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μέρες αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά στο νομό Δράμας, καθώς ακολουθούν τα έθιμα των μεταμφιέσεων και κορυφώνονται έτσι το μεγάλο εορταστικό Δωδεκαήμερο στην περιοχή μας, κυρίως κατά την ημέρα των Θεοφανίων μέχρι του ΑηΓιαννιού!

Όλα τα στοιχεία των εθίμων αυτών, δείχνουν τον πρωτογενή σκοπό τους, ο οποίος δεν είναι άλλος παρά η ευετηρία, η επίτευξη δηλαδή της καλοχρονιάς στην ευρύτερη διάσταση της καλής υγείας και της πλούσιας παραγωγής. Ο Βώλακας, η Καλή Βρύση, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και οι Πύργοι γίνονται τις μέρες αυτές το επίκεντρο θεαματικών παραδοσιακών γιορτασμών με έντονο διονυσιασμό.

Στη μέση φορούν βαριά κουδούνια. Συμπρωταγωνιστές στο δρώμενο είναι οι "Τσολιάδες" με την εθνική φορεσιά και οι "Γκιλίγκες" με την τοπική γυναικεία φορεσιά. Όλοι μαζί, με λύρες και νταϊρέδες, γυρίζουν στα σπίτια του χωριού, δίδοντας και παίρνοντας ευχές. Ακολουθεί το απόγευμα τρανός κοινοτικός χορός στην πλατεία του χωριού. Μιμητικό όργωμα και εικονική σπορά στη διάρκειά του φανερώνουν εμφανέστατα τον ευετηρικό σκοπό του δρωμένου.

Στο ίδιο χωριό την επομένη, 8 Ιανουαρίου, γίνεται αναπαράσταση τοπικού γάμου. Την ίδια μέρα βγαίνουν και οι "αρκούδες", άντρες μεταμφιεσμένοι με ολόκληρες προβιές. Ας σημειωθεί ότι η μέρα αυτή στον Βώλακα είναι αφιερωμένη στη "μαμμή", την οποία επισκέπτονται οι μητέρες με διάφορα δώρα. Πρόκειται για έθιμο που διασώζει στοιχεία από ανάλογες τελετές της αρχαιότητας με έντονο γονιμικό χαρακτήρα, όπως ήταν τα Θεσμοφόρια και τα Αλώα.

Στην Πετρούσα οι μεταμφιέσεις γίνονται την επόμενη και τη μεθεπόμενη των Θεοφανείων, 7 και 8 Ιανουαρίου, με κύριο στοιχείο του γιορτασμού πομπική περιφορά με λύρες και νταχαρέδες μιας καμήλας, εικονικής σήμερα, πραγματικής παλαιότερα. Τη δεύτερη μέρα γίνεται και εδώ παράσταση γάμου, χαρίζοντας κέφι και χαρά.

Στον Ξηροπόταμο γίνονται στις 7 Ιανουαρίου οι "Αράπηδες", με παρόμοιον, όπως στο Μοναστηράκι, τρόπο. Ακολουθούν τις απογευματικές ώρες τοπικοί χοροί. Ανάλογες με τις παραπάνω είναι οι μεταμφιέσεις και στους Πύργους, την ημέρα των Θεοφανείων και την επομένη, με δέρματα, κουδούνια και με ολονύχτιο γλέντι.

Στην Καλή Βρύση τα δρώμενα των ημερών αυτών παίρνουν περισσότερο συγκροτημένη μορφή στη διάρκεια ενός πανηγυρικού τριημέρου με ευρύτερο εθιμολογικό πλαισίωμα, που αρχίζει από την παραμονή των Θεοφανείων με τελετουργικό δείπνο των μελών κάθε οικογένειας. Πρωταγωνιστούν τα "Μπαμπούγερα", άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι βαριά κουδούνια. Εμφανίζονται αμέσως μετά την τελετή του αγιασμού και με την εντυπωσιακή μεταμφίεση και τη θορυβώδη παρουσία τους κυριαρχούν σε όλο το χωριό την ημέρα των Θεοφανείων, καθώς και τις δύο επόμενες.

Τις μέρες του Δωδεκαημέρου σε χωριά όπου υπάρχουν εγκατεστημένοι πρόσφυγες από τον Πόντο (Σιταγροί κ.ά.) συνηθίζονταν οι "Μωμόγεροι", είδος λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου, με σκοπό ψυχαγωγικό σήμερα, με ευετηρική όμως και αυτοί σκοπιμότητα στην πρωτογενή μορφή τους.

Η αναπαράσταση γάμου αποτελεί συνηθισμένο θέμα και αγαπημένο θέαμα στα λαϊκά δρώμενα. Πριν όμως πάρει το σημερινό χαρούμενο χαρακτήρα, η εικονική τελετή γάμου αποτελούσε μαγική πράξη, που απέβλεπε στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για την καρποφορία των χωραφιών και την αύξηση των κοπαδιών. Στην ιστορική αρχαιότητα υπήρχε το στοιχείο του συμβολικού ιερού γάμου, για ευόδωση της συγκομιδής, ενταγμένου στην επίσημη διονυσιακή λατρεία, κατά τη δεύτερη μέρα των Ανθεστηρίων.

Μπαμπούγερα

Από τις πιο ενδιαφέρουσες εθιμικές εκδηλώσεις που συναντούμε στη διάρκεια του χρόνου σε διάφορα μέρη είναι τα δρώμενα στην Καλή Βρύση, τις ημέρες των Θεοφανείων, με κυρίαρχο στοιχείο τα Μπαμπούγερα, παραδοσιακούς μεταμφιεσμένους κατά το τριήμερο 6-8 Ιανουαρίου.

Το εθιμικό πλαισίωμα της θρησκευτικής γιορτής αρχίζει το πρωί της παραμονής. Οι γυναίκες παίρνουν στάχτη και τη σκορπίζουν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι προφέροντας εξορκιστικές λέξεις ‘για να φύγουν τα ‘καλακάντζουρα’ και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Την ίδια ημέρα γίνεται και στην Καλή Βρύση ο φωτισμός με αγιασμό των σπιτιών από τον ιερέα. Οι νοικοκύρηδες επιπλέον ραντίζουν τα αμπέλια και τα φυτά, ‘για να ψοφήσουν τα σκουλήκια. Έτσι εκ Θεού βρέθηκε (το έθιμο)’. Την ημέρα των Θεοφανείων, γίνεται ο αγιασμός σύμφωνα με την εκκλησιαστική τάξη και το εθιμολογικό τυπικό. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού έχουν ήδη συγκεντρωθεί έξω από την εκκλησία ομάδες από Μπαμπούγερα, δίνοντας με τη θορυβώδη παρουσία τους έναν ιδιαίτερο τόνο στο όλο σκηνικό.

Η αμφίεση των Μπαμπούγερων είναι εντυπωσιακή, με ζωόμορφη όψη. Αποτελείται από άσπρη περισκελίδα, γυναικείο μαύρο επενδυτή αμανίκωτο, φλοκωτό στην εσωτερική πλευρά (που το φορούν συνήθως αντίστροφα, για να δίνει την εντύπωση προβιάς), άσπρο πουκάμισο και πέντε μεγάλα κουδούνια, που ζώνονται στη μέση. Η κεφαλή καλύπτεται με προσωπίδα από μάλλινο λευκό ύφασμα του αργαλειού. Με κομμάτι προβιάς σχηματίζουν μουστάκι, μακριά γενειάδα και φρύδια. Κομμάτι επίσης από προβιά τοποθετείται στην απόληξη των κεράτων, που σχηματίζονται ως συνέχεια της προσωπίδας, από το ίδιο υφαντό (‘σαν διάβολος να φαίνεται’). Στο μέτωπο ράβεται ένα στρογγυλό καθρεπτάκι, ενώ με ρούχα σχηματίζουν μεγάλη καμπούρα στη ράχη του μεταμφιεσμένου. Εντυπωσιακά είναι και τα δόντια, από δύο σειρές φασουλιών στη θέση του στόματος.

Ομάδες-ομάδες τα Μπαμπούγερα ή χωριστά γυρίζουν τους δρόμους του χωριού κυνηγώντας όσους συναντούν και ζητώντας συμβολικά κάποιο φιλοδώρημα. Κανένας δεν ξεφεύγει. Συνεχή τρεχάματα, χτύποι κουδουνιών, χαρούμενα ξεφωνητά, ζωόμορφη μεταμφίεση, πλακόστρωτοι δρόμοι, η συνηθισμένη πρωινή ομίχλη του τοπίου, ορχηστρικές κινήσεις και τα άλλα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το δωδεκαμερίτικο έθιμο της Καλής Βρύσης δίνουν αίσθηση χώρου και χρόνου εξωπραγματική.

Οι προετοιμασίες αρχίζουν πολλές μέρες πριν από τα Θεοφάνεια. Η εξεύρεση των ρούχων, όταν δεν υπάρχουν στα οικογενειακά κειμήλια, απαιτεί φροντίδα πολλή. Ιδιαίτερα για τα κουδούνια, που ο ήχος τους πρέπει να δίνει αίσθημα ακουστικής αρμονίας. Έτσι και μακρινά ταξίδια γίνονται για εξεύρεση κατάλληλων κουδουνιών ή ενοικίασή τους από κτηνοτρόφους.

Τα Μπαμπούγερα επαναλαμβάνονται και τις δύο επόμενες μέρες. Αποκορύφωμα και λήξη του γιορτασμού αποτελεί εύθυμη αναπαράσταση γάμου, στις 8 Ιανουαρίου, με συμμετοχή όλου του χωριού. Η αναπαράσταση μιμείται το τοπικό εθιμικό τυπικό με κάποιους νεοτερισμούς ή ευρηματικές προσαρμογές στην πραγματικότητα.